En son şu tarihte güncellendi: 28 Ocak 2024
Evlilik boşanma ile sona erse de , evlilik birliği içerisinde alınan mallar boşanma ile kendiliğinden paylaştırılmaz. Bu sebeple boşanmakla zorlu süreç bitmemekte, malların paylaştırılması için mal rejiminin tasfiyesi davası açılması gerekmektedir.
01.01.2002 tarihinde yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunumuz, bir önceki kanunda yer almayan bir düzenlemeye gitmiş ve yasal mal rejimini ”edinilmiş mallara katılma rejimi’’ olarak kabul etmiştir. İşbu sebeple taraflar arasında mal rejimi sözleşmesi yapılmamış ise, 01.01.2002 tarihinden sonra geçerli olan rejim, edinilmiş mallara katılma rejimi olacaktır. Mal rejimi şekli, evliliğin sona ermesinden sonra mal paylaşımının ne şekilde yapılacağını göstermektedir. İşbu sebeple yazımızda edinilmiş mallara katılma rejiminin tasfiyesi sürecinden söz edeceğiz.
Başlıklar:
Yasal Mal Rejimi Nedir ve Ne Zaman Sona Erer?
01.01.2002 tarihinde yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunumuz’un 202. maddesinde, yasal mal rejiminin ne olduğu açıkça düzenlenmiştir. Buna göre;
TMK madde 202- Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini kabul edebilirler.
Görüldüğü üzere hukukumuz, eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejimini yasal mal rejimi olarak kabul etmiştir. Edinilmiş mallara katılma rejimi, eşlerin edinilmiş mal olarak kabul edilen mallarına her iki eşin birlikte ortak olmasını sağlar. Bu sebeple bir malın kişisel mal mı, edinilmiş mal mı olduğu oldukça önemlidir zira, edinilmiş mal niteliği taşıyan mallar üzerinde her iki eş de ortak olmaktadır.
Aynı kanunun 203. maddesinde yasal mal rejiminin, mal rejimi sözleşmesi ile değiştirilebileceği de açıkça ifade edilmiştir.
TMK madde 203- Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya sonra yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler.
Buradan anlaşıldığı üzere hukuk sistemimizde başka mal rejimi türleri de mevcuttur. Eşler yapacakları mal rejimi sözleşmesi ile mal ayrılığı, mal ortaklığı ve paylaşmalı mal ayrılığı rejimlerinden birini seçerek, kendilerine bu mal rejiminin uygulanmasını talep edebilirler.
- 01.01.2002 tarihinden önce yapılmış evliliklerde, evlilik bu tarihten sonra da devam etmiş ise, hangi mal rejimi uygulanacaktır? Yukarıda da ifade ettiğim gibi edinilmiş mallara katılma rejimi, 01.01.2002 tarihinden itibaren uygulanmaktadır. İşbu sebeple 01.01.2022 tarihinden önce evlenmiş eşlere 31.12.2001 tarihine kadar edindikleri mallara ilişkin mal ayrılığı rejimi uygulanacak, 01.01.2002 tarihinden sonra edinilen mallara ilişkin ise edinilmiş mallara katılma rejimi uygulanacaktır. Bununla birlikte eğer taraflar Türk Medeni Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak 1 yıl içerisinde mal rejimi sözleşmesiyle, yasal mal rejiminin evlenme tarihlerinden itibaren geçerli olacağını kararlaştırmışsa, bu durumda evliliğin başından itibaren tüm mallar için edinilmiş mallara katılma rejimi uygulanabilecektir.
Mal rejiminin sona erme tarihi oldukça önemlidir zira, mal rejiminin sona ermesiyle birlikte tarafların, o tarihten itibaren edindikleri malları kişisel mal niteliği taşıyacağından, işbu malların paylaşımı talep konusu olamayacaktır.
Öncelikle mal rejimi, TMK md.225 uyarınca eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona ermektedir. Yine aynı hükmün 2. fıkrası uyarınca mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi halinde ise mal rejimi, DAVA TARİHİNDEN İTİBAREN SONA ERMEKTEDİR.
Daha açık şekilde ifade edersek;
- Eşlerden biri ölmüşse yasal mal rejimi ölen eşin ölüm tarihinde,
- Evlilik boşanma ile sona ermiş ise yasal mal rejimi BOŞANMA DAVASININ AÇILDIĞI TARİHTE,
- Eşler başka bir mal rejimi seçmiş ise yasal mal rejimi mal rejimi sözleşmesinin yapıldığı tarihte,
- Haklı sebeplerin varlığı halinde hakim kararıyla mal ayrılığı rejimine geçilmişse yasal mal rejimi bu davanın açıldığı tarihte
- Evlilik iptal sebebiyle sona ermişse yasal mal rejimi iptal davasının açıldığı tarihte
- sona erecektir.
Mal Rejimi Sözleşmesi Ne Zaman, Ne Şekilde Yapılmalı?
Mal rejimi sözleşmesinin ne zaman yapılacağı, Türk Medeni Kanunumuzun 203. maddesinde açıkça ifade edilmiştir. Buna göre mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya evlendikten sonra yapılabilir.
Tekrar ifade edelim ki mal rejimi sözleşmesi yapmak zorunda değilsiniz. Eğer taraflar arasında mal rejimi sözleşmesi yapılmamışsa yukarıda da ifade ettiğim gibi 01.01.2002 tarihinden itibaren yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi uygulanacaktır.
Mal rejimi sözleşmesinin şekli hususu ise Türk Medeni Kanunumuzun 205. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre mal rejimi sözleşmesi; noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır. Ancak taraflar, evlenme başvurusu sırasında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak da bildirebilmektedir.
Öncelikle mal rejimi sözleşmesinin taraflarca imzalanması zorunludur. Bununla birlikte mal rejimi sözleşmesini gerektiğinde yasal temsilcilerinde imzalaması gerekmektedir. Şunu unutmayalım ki yapılan mal rejimi sözleşmesi, geçmişe etkili olarak değiştirilemez.
Kişisel Mal ve Edinilmiş Mal Ayrımı
Hukukumuz eşlerin mallarını, kişisel mal ve edinilmiş mal olmak üzere 2 türe ayırmıştır. TMK madde 222 uyarınca genel kural bir eşin tüm mallarının, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal olarak kabul edilmesidir. İşbu sebeple kişisel mal olduğu ispat edilemeyen her malvarlığı, edinilmiş mal olarak kabul edilecektir. Bu sebeple aksine anlaşma olmadıkça eşlerden biri, diğerinin rızası olmadan paylı mülkiyet konusu malındaki payı üzerinde tasarrufta bulunamamaktadır.
Yukarıda ifade ettiğimiz üzere kişisel mal ve edinilmiş mal ayrımı oldukça önemlidir zira edinilmiş mallar üzerinde her iki eş de ortaktır. Bu sebeple mal tasfiyelerinde paylaştırılma, edinilmiş mallar üzerinde yapılmaktadır. Kişisel mal niteliğinde mallar ise tasfiye esnasında kime ait ise ona geri verilecektir.
Kişisel malların neler olduğu, Türk Medeni Kanunumuzun 220. madde hükmünde sayılmıştır. Buna göre
Eşlerin Kişisel Malları;
Aşağıda sayılanlar, kanun gereğince kişisel maldır:
- Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya,
- Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri,
- Manevî tazminat alacakları,
- Kişisel mallar yerine geçen değerler.
- EŞLERDEN BİRİNİN YALNIZ KİŞİSEL KULLANIMINA YARAYAN EŞYA
Bu nitelikteki mallar, eşlerden her birinin kişisel kullanımı için aldığı ve yalnızca kendilerinin kişisel kullanımına yarayan, gelir getirmeyen taşınır eşyaları oluşturmaktadır. Söz konusu eşyanın ne zaman ve ne şekilde elde edinildiğinin bir önemi yoktur zira bu mallar sadece bir eşin kullanımına özgüllenmiştir.
Örneğin: bir eşin kullanımı için alınmış olan bilgisayar, cep telefonu, mücevher, saat, takı, kamera, spor eşyaları vb.
Eşlerin birinin kişisel kullanımına özgüllenmiş değerli eşyaların kişisel mal olduğundan söz etsek de, bu tür değerli eşyaları yatırım amaçlı satın almışsanız bu mallar artık doğrudan kişisel mal olarak kabul edilmeyecektir. Burada bu eşyaların bedelinin ödenme şekilleri ve satın alınma tarihleri dikkate alınarak, edinilmiş mal olarak kabul edilmesi de mümkündür.
- MAL REJİMİNİN BAŞLANGICINDA EŞLERDEN BİRİNE AİT BULUNAN VEYA BİR EŞİN SONRADAN MİRAS YOLUYLA YA DA HERHANGİ BİR ŞEKİLDE KARŞILIKSIZ KAZANMA YOLUYLA ELDE ETTİĞİ MALVARLIĞI DEĞERLERİ
Eşlerin evlenmeden önce sahip olduğu mallar ile 01.01.2002 tarihinden önce edindikleri mallar, kişisel mal statüsündedir. Bununla birlikte evlilik birliği içerisinde olsa dahi bir eşe miras yoluyla kalan malvarlıkları da kişisel mal statüsündedir.
Ayrıca edinilmiş mallara katılma rejimi devam ederken eşlerden biri bağış yoluyla bir malvarlığı elde etmiş ise, bu malvarlığı edinen eşin kişisel malı olarak kabul edilecektir.
- MANEVİ TAZMİNAT ALACAKLARI
Bir eşin elde ettiği manevi tazminat alacakları, o eşin kişisel malı olarak kabul edilmektedir. Bunun sebebi manevi tazminatın bireyin kişisel hakkıyla ilişkili olmasıdır. Bununla birlikte manevi tazminattan gelir elde edilmişse, (örneğin faize konulmuşsa) elde edilen gelir artık edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir.
- KİŞİSEL MALLAR YERİNE GEÇEN DEĞERLER
Bu düzenleme oldukça geniş bir kavram yaratmıştır zira burada kişisel mal yerine geçen birçok değer kişisel mal olarak kabul edilerek mal paylaşımına dahil edilmemektedir.
Örneğin: eşin evlenmeden önce satın aldığı arabanın, evin satılarak yeni bir ev alınması, eşe miras kalan malın satılarak yerine yeni bir malvarlığı edinilmesi, kişisel mal olan arsanın üzerine bina dikilmesi suretiyle elde edilen daireler vb.
Eşlerin Edinilmiş Malları;
Edinilmiş mallar, her eşin mal rejiminin devamı süresince (evlilik birliği süresince demiyorum zira evlilik boşanma davasının kesinleşmesiyle birlikte sona ererken, mal rejimi sözleşmesi, boşanma davası açıldığı anda sona ermektedir.) karşılığını vererek elde ettikleri malvarlığı değerleridir. Burada edinilmiş mallar mutlaka mal rejiminin başlangıcından sonra, malın karşılığı verilerek edinilmelidir.
Edinilmiş malların neler olduğu, Türk Medeni Kanunumuzun 219. madde hükmünde örnekleme şeklinde sayılmıştır. İşbu sebeple edinilmiş mallar aşağıda yer alan malvarlıkları ile sınırlı değildir, somut duruma göre aşağıda yer almayan nitelikte bir malın edinilmiş mal statüsüne sokulması mümkündür. Örneğin; eşlere kişisel haklarının ihlali sonucu ödenen maddi tazminatlar, edinilmiş malların gelirleri , üçüncü kişiler tarafından yapılan nafaka ödemeleri, destekten yoksun kalma tazminatı vb.
Unutulmamalıdır ki edinilmiş malların mal rejimi tasfiyesine katılabilmesi için malın, mal rejiminin sona erdiği tarihte mevcut olması gerekmektedir.
Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır:
- Çalışmasının karşılığı olan edinimler,
- Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler,
- Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
- Kişisel mallarının gelirleri,
- Edinilmiş malların yerine geçen değerler.
- EŞLERİN ÇALIŞMA KARŞILIĞI ELDE ETTİKLERİ EDİMLER
Burada akla ilk olarak maaş gelmektedir. Bununla birlikte eşlerin çalışmasının karşılığı elde ettikleri edimler maaş ve ücretle sınırlı değildir. Zira telif, patent, marka hakkı gibi fikri mülkiyetten kaynaklı gelirler, kar payı, ikramiye, bahşiş de edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir.
Bu malların mal rejimi tasfiyesine dahil olabilmesi için, tasfiye tarihinde eşin malvarlığında bulunması gerekmektedir. Eş, bu edimleri elden çıkarmışsa, malvarlığında mevcut olmayan çalışma karşı elde edinilen edimlerin talep edilmesi mümkün olmayacaktır.
- SOSYAL GÜVENLİK VEYA SOSYAL YARDIM KURUM VE KURULUŞLARININ VEYA PERSONELE YARDIM AMACI İLE KURULAN SANDIK VE BENZERLERİNİN YAPTIĞI ÖDEMELER
Eşlerden birinin SGK, sosyal yardım kurum ve kuruluşlarından veya personeller için yardım amaçlı kurulan sandık ve benzerlerinden aldığı ödemeler edinilmiş maldır. Örneğin; emekli maaşları ve ikramiyesi, işsizlik maaşı, dul ve yetim aylığı, işsizlik tazminatı, maluliyet vb.
Bu tür ödemelerin edinilmiş mal olarak kabul edilmesi için mal rejimi devam ettiği bir tarihte ödenmesi gerekmektedir. Mal rejimi tasfiyesi sona erdikten sonra yapılan ödemelerden hak talep edilmesi mümkün değildir.
- ÇALIŞMA GÜCÜNÜN KAYBI NEDENİYLE ÖDENEN TAZMİNATLAR
Bir eşin çalışma gücünün kaybı sebebiyle kendisine ödenen tazminat, edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir. Burada çalışma gücünün kaybından veya azalmasından doğan zarardan kaynaklı ödenen tazminatların yanı sıra yapılan tedavi, ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan zararlar ve bakım masrafları için ödenen tazminatlar da edinilmiş mal olarak kabul edilecektir.
- KİŞİSEL MALLARIN GELİRLERİ
Yukarıda detaylıca ifade ettiğimiz kişisel malların gelirleri, edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte bu kural emredici nitelikte olmadığından, aksi kararlaştırılarak kişisel mal olarak kabul edilmesi mümkündür. Kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mal olarak tasfiye edilebilmesi için bu malın mal rejimi devam ederken elde edilmiş olması gerekmektedir.
- EDİNİLMİŞ MALLARIN YERİNE GEÇEN DEĞERLER
Eşlerden birinin malvarlığından çıkan ve bu malvarlığı yerine geçen malvarlığı, edinilmiş malların yerine geçen değer olarak kabul edilmektedir. Elden çıkan mal hangi mal türüne aitse, yerine geçen mal da aynı mal türüne ait olacaktır.
Mal Rejimi Tasfiyesi Davası
Mal rejimi tasfiyesi davası, boşanma davasından ayrı olarak açılmalıdır.. Bunun sebebi boşanma davası kararının kesinleşmesi sonucu mal rejimi, boşanma davası tarihinden itibaren sona erecektir. Burada boşanma davasının kabulü ve kesinleşmesi, mal rejiminden doğan alacakların muaccel olması için bekletici mesele oluşturmaktadır.
Yasal mal rejiminin tasfiyesi için açılacak davalarda görevli mahkeme Aile Mahkemesidir. Yetki noktasında ise birden çok mahkeme yetkilidir;
Eşler veya mirasçılar arasında bir mal rejiminin tasfiyesine ilişkin davalarda, aşağıdaki mahkemeler yetkilidir:
- Mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda ölenin son yerleşim yeri mahkemesi,
- Boşanmaya, evliliğin iptaline veya hâkim tarafından mal ayrılığına karar verilmesi durumunda, bu davalarda yetkili olan mahkeme,
- Diğer durumlarda davalı eşin yerleşim yeri mahkemesi.
Mal Rejimi Tasfiyesi Davasında Neler Talep Edilebilir?
Açılan mal rejimi tasfiyesi davasında davacı, aşağıda yer alan taleplerde bulunabilir;
- Ayni alacaklar; eşin ölümü halinde aile konutuna ilişkin talepler, paylı mülkiyete tabi bir mal mevcut ise üstün yararını ispatlamakla birlikte malın bölünmeden kendisine verilmesine ilişkin talep vb.
- Diğer eşte kalan malvarlığının iadesi
- Nakdi alacaklar; değer artış payı alacağı, katılma alacağı
- Mal ayrılığı rejimine ilişkin talepler
Mal Rejimi Tasfiyesi Nasıl Yapılır?
Öncelikle mal rejimi tasfiyesi ile her eş, diğer eşte bulunan malını geri almaktadır. Tasfiye esnasında eşlerin paylı mülkiyetine tabi bir malı varsa eşlerden biri, daha üstün yararı olduğunu ispat ederek ve diğer eşinin payını ödeyerek o malın bölünmeden kendisine verilmesini de talep edebilecektir.
Tasfiyede yapılması gereken sırasıyla şunlardır:
1-Malların iadesi yapılır (eş, diğer eşte bulunan kişisel malını geri alacaktır).
2-Mevcutta bulunan mallar, edinilmiş veya kişisel mal olarak türlerine ayrılır.
3-Eklenecek değerler mevcut ise aktife eklenir.
Aşağıda sayılan mallar, edinilmiş mallara değer olarak eklenecektir;
1-Eşlerden birinin mal rejiminin sona ermesinden önceki bir yıl içinde diğer eşin rızası olmadan, olağan hediyeler dışında yaptığı karşılıksız kazandırmalar,
2-Bir eşin mal rejiminin devamı süresince diğer eşin katılma alacağını azaltmak kastıyla yaptığı devirler.
Bu tür kazandırma veya devirlere ilişkin uyuşmazlıklarda mahkeme kararı, davanın kendisine ihbar edilmiş olması koşuluyla, kazandırma veya devirden yararlanan üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir. Ayrıca eş adına kaydedilmeden doğrudan 3. kişi adına alınan mallar da eklenecek değer olarak tasfiyeye dahil edilecektir.
4-Denkleştirme yapılır.
Bir eşin kişisel mallarına ilişkin borçları, edinilmiş mallardan ödenmiş ise veya edinilmiş mallarına ilişkin borçları, kişisel mallardan ödenmiş ise tasfiye sırasında denkleştirme talep edilebilir. Ayrıca bir mal kesiminden, diğer kesimdeki malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına katkıda bulunulmuşsa; o malın değerinin artması veya azalması halinde denkleştirme yapılabilir. Burada denkleştirme, katkı oranına ve malın tasfiye zamanındaki değerine veya mal daha önceden elden çıkartılmışsa hakkaniyete göre yapılmaktadır.
Eşler evlilikleri sürece birbirlerinin mallarına yapmış oldukları karşılıksız katkıları (malın edinilmesi, iyileştirilmesi, korunması) mal rejiminin sona ermesinden sonra birbirlerinden talep edebilir. Bu talepten doğan alacağa değer artış payı alacağı denir. Burada tasfiye sırasında katkıda bulunulan malda meydana gelen değer artışı için, katkıda bulunduğu oranda değer artış payına sahip olacaktır. Değer artış payı malın tasfiye sırasındaki değerine göre tespit edilecektir.
Değer artış payı hesabında öncelikle katkıda bulunduğunu iddia eden eş , katkı miktarını ve bu katkının karşılıksız olarak yapıldığını ispatlamalıdır. Sonrasında katkı yapılan malın katkıda bulunulmamış tarihteki değeri tespit edilmelidir. Akabinde katkıda bulunulan miktar ile malın katkı anındaki değeri birbirine oranlanmalıdır. Elde edilen oran ile malın tasfiye anındaki değeri çarpılarak değer artış payı hesaplanmaktadır.
Değer artış payına sahip olunan mal, mal rejimi tasfiyesinden önce elden çıkarılmışsa hakim, değer artış payını hakkaniyete uygun şekilde belirler. Hakim yapacağı belirlemede somut olayı göz önünde tutarak, katkının karşılıklı olup olmadığına ve eşin kötüniyetli olup olmadığına göre takdir eder.
5-Borçlar çıkarılır.
6- Aktif değer bulunur ve karşı alacak varsa bunlar mahsup edilerek katılma alacağı tespit edilir.
Katılma alacağı, eklenme ve denkleştirilme sonucu elde edilen miktarlar da dahil olmak üzere her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden borçların çıkarılması sonucu elde edilen miktardır. Her eş, diğer eşin artık değerinin yarısı üzerinde hak sahibidir.
Katılma alacağı diğer adıyla artık değer; aktiflerden, pasiflerin çıkarılmasıyla bulunur.
Aktifler: Edinilmiş Mallar + Değer Artış Payı Alacağı + Kişisel Malların Denkleştirilmesi + Eklenecek Değer ‘lerin toplamıdır.
Pasifler: Edinilmiş Malların Denkleştirilmesi + Değer Artış Payı Borcu + Borçlar ‘ın toplamından oluşur
Hesaplanan katılma alacağı ve değer artış payı nakden veya ayın olarak ödenebilmektedir. Burada taraflar arasında aksi yönde bir anlaşma yoksa katılma alacağı ve değer artış payına, tasfiyenin sona ermesinden itibaren faiz işletilecektir.
Mal rejiminin tasfiyesinde mallar, tasfiye tarihindeki (karar tarihi) sürüm değerleriyle hesaplanır. Sürüm değerinin ifade ettiği değer, bir malın o andaki piyasa değeridir.