En son şu tarihte güncellendi: 17 Ekim 2023
Mutlaka arabuluculuk aşamasını bir yerlerden duymuşsunuzdur. Arabuluculuk aşaması dava açmadan önce veya dava devam ederken başvurulan bir aşama olup burada amaç, tarafların bir araya gelerek arabulucuyla birlikte yaptıkları toplantıda süreci anlaşma ile sonlandırmalarıdır. Kısaca arabuluculuk aşaması ile hem yargının yükü azalmakta hem de sizler talep ettiğiniz haklarınıza daha kısa sürede ulaşabilmektesiniz. Bu sebeple mevzuatımız bazı davaların açılması için arabuluculuk aşamasını zorunlu tutmaktadır.
Tabiki işler her zaman teorikteki gibi ilerlememekte. Uygulamaya bakıldığında zorunlu arabuluculuk aşamasına tabi tutulan davalarda arabuluculuk aşamasının bir formalite gibi yapıldığını görmekteyiz. Umarım arabuluculuk aşaması ileride amaçladığı etkiyi daha yoğun bir şekilde gösterebilir.
Yazımıza geçmeden önce tekrar ifade edelim ki bu yazımızda incelediğimiz arabuluculuk süreci, dava şartı olan zorunlu arabuluculuk sürecine ilişkindir. Sizlerin zorunlu arabuluculuk hususu dışında, ihtiyari olarak istediğiniz dava türleri için arabuluculuk aşamasına gitme hakkına sahip olduğunuzu önemle belirtelim.
Hangi Davalarda Arabulucuya Başvuru Zorunludur?
Aşağıda saymış olduğumuz uyuşmazlık türlerine ilişkin dava açmadan önce arabulucuya başvurmanız dava şartı olarak zorunlu tutulmuştur. Peki dava şartı olması ne anlama gelmekte derseniz; aşağıda saymış olduğumuz uyuşmazlıklara ilişkin dava yoluna gitmeden önce arabuluculuk aşamasını tamamlamadan dava açarsanız, hakim davanızı incelemeden ilgili şartı gerçekleştirmemeniz sebebiyle davanızı usulden reddedecektir. Daha açık bir ifade ile dosyanız hiç incelemeye alınmadan, açtığınız davayı kaybetmiş olacaksınız. İşte bu yüzden aşağıda bahsetmiş olduğumuz uyuşmazlıklar için dava açacaksanız mutlaka ilk önce arabuluculuk aşamasını tamamlamanız gerekmekte.
DAVANIZIN USULDEN REDDEDİLMESİNİ İSTEMİYORSANIZ, AŞAĞIDA BAHSETMİŞ OLDUĞUMUZ UYUŞMAZLIKLAR İÇİN DAVA AÇMADAN ÖNCE ARABULUCULUK AŞAMASINI TAMAMLAMANIZ GEREKMEKTEDİR. BU UYUŞMAZLIKLAR;
1-Türk Ticaret Kanunu’nun 4.maddesinde yer alan tüm ticari davalarda ve özel kanunlarda bahsedilen ticari davalarda
2-Tüketici mahkemelerinde görülecek olan uyuşmazlıklarda (Her kuralın bir istisnası da bulunmakta olup, sayacağımız şu uyuşmazlıklarda arabuluculuk aşaması zorunlu değildir; tüketici hakem heyetinin görevi kapsamında olan uyuşmazlıklar, tüketici hakem heyeti kararlarına karşı yapılan itirazlar, tüketici işlemi mahiyetinde olan ve taşınmazın aynından doğan uyuşmazlıklar)
3- İş Kanununa, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan; işçi ve işveren alacakların ile tazminatlara ilişkin davalarda (Daha açık bir ifade ile kıdem-ihbar tazminatı alacakları, yıllık izin, fazla mesai ücreti, maaş alacaklarına ilişkin davalar)
NOT: İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davaları ile bunların tespit, itiraz ve rücu davalarında zorunlu arabuluculuk aşaması bulunmamaktadır.
4-İşe iade talebiyle açılan davalarda
İşe iade davalarında; iş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren 1 ay içinde işe iade talebiyle arabulucuya başvurmak zorundadır. Görüldüğü üzere kanunumuz, işe iade davası açılmadan önce arabulucuya başvurulması için net bir süre belirlenmiş olup bu süreye uymak zorundasınız.
İşe iade talebiyle açılacak davadan önce yapılan arabuluculuk görüşmesinde taraflar , işçinin işe başlatılması konusunda anlaşmış ise tutanakta mutlaka;
-İşe başlatma tarihi
-Ücret ve diğer hakların parasal miktarı
-İşçinin işe başlatılmaması durumunda ödenecek tazminatın parasal miktarının belirtilmesi zorunludur.
Bununla birlikte çalıştığınız yerde asıl işveren-alt işveren ilişkisi mevcut ise ve siz de işe iade talebiyle arabulucuya başvuracaksanız; arabuluculuk görüşmesinin hukuki şartları taşıması için her iki işverenin de arabuluculuk görüşmesine dahil edilmesi, her iki işverenin de görüşmelere birlikte katılması ve iradelerinin birbirine uygun olması gerekecektir.
5-İşçi alacakları ve tazminatlarla ilgili açılan davalarla bağlantılı olarak; itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davaları açılacaksa, bu davalardan önce de arabulucuya başvurmak zorunludur.
6-Ticari davalardan; konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak, tazminat, itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davalarında
7-Kat Mülkiyeti Kanunu’ndan kaynaklanan uyuşmazlıklarda
8-Tarımsal Üretim Sözleşmesinden doğan davalarda (1.09.2023 tarihinden sonra açılacak davalarda bu şart uygulanacaktır)
9- Ortaklığın giderilmesine ilişkin uyuşmazlıklarda
10-Taşınır ve taşınmazların paylaştırılmasına ilişkin uyuşmazlıklarda
11-Kiralanan taşınmazların ilamsız icra yoluyla tahliyesi haricindeki kira ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklarda
Dava Şartı Olan Arabuluculuk Sürecinin Sırasıyla Tüm Aşamaları
Yukarıda da bahsettiğimiz üzere mevzuatımız bazı davaların açılmasından önce arabuluculuk aşamasını zorunlu tutmuştur. Yani bu davaları açmadan önce muhakkak arabuluculuk aşamasını tamamlamanız gerekmektedir. Aksi halde arabuluculuk aşaması bu tür davalarda dava şartı olarak kabul edildiğinden, davanız hiç incelenmeden usulden reddedilecektir.
Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 5. bölümünün 18/A maddesinde, dava şartı olan arabuluculuk süreci düzenlenmiştir. Bu hükümde, arabulucuya başvurulmuş olmasının dava şartı olarak kabul edildiği arabuluculuk sürecinin tüm aşamaları tek tek ifade edilmiştir. İlgili hüküm oldukça uzun olduğundan bizler süreci kısaca özetleyelim;
Sürece geçmeden önce arabuluculuk başvurusu dava için neden bu kadar önemli derseniz; zorunlu arabuluculuğun kabul edildiği davalarda; davayı açarken mutlaka arabuluculuk son tutanağının aslının veya arabulucu tarafından onaylanan örneğinin dava dilekçesinin ekine eklenmesi zorunludur.
Eğer açacağınız davada arabuluculuk aşaması dava şartı olmasına rağmen siz arabulucuya başvuru yapmadan dava açmış iseniz, dosyanız hakkında hiçbir inceleme yapılmadan açtığınız dava dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddedilecektir. Anlaşıldığı üzere dava şartı olan arabuluculuk aşaması, davanızın temel taşıdır diyebiliriz.
Bununla birlikte diyelim ki arabuluculuk aşamasını tamamlamanıza rağmen dava açarken bir şekilde anlaşamama tutanağı olan son tutanağı eklemeyi unuttunuz. Davanız direkt usulden reddedilecek midir derseniz bu soruya elbette hayır yanıtını verelim. Eğer dava açarken anlaşamama tutanağını eklememişseniz, mahkeme davacı olan tarafa, son tutanağın 1 haftalık kesin süre içerisinde dosyaya sunulması için süre verecektir. Bu durumu mahkeme bir ihtarla davacıya bildirmekte ve kesin süre olan 1 hafta içerisinde tutanağın dosyaya sunulması gerektiğini, aksi halde davanın usulden reddedileceğini açıkça ifade edecektir. Bu ihtara rağmen 1 haftalık süre içerisinde anlaşamama tutanağı olan son tutanak dosyaya sunulmaz ise artık dava usulden reddedilecektir.
Şimdi sürece geçelim;
1-Öncelikle ilk aşama arabuluculuk başvurusunun yapılması. Arabuluculuk başvurusu; karşı tarafın, eğer birden fazla karşı taraf varsa bunlardan birinin yerleşim yerindeki veya işin yapılmasına ilişkin bir başvuru ise işin yapıldığı yerdeki adliyenin arabuluculuk bürosuna yapılır. Eğer burada bir arabuluculuk bürosu yer almıyorsa başvuru, görevlendirilen sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne yapılacaktır.
2-Yapacağınız arabuluculuk başvurusunu dilekçeyle veya arabuluculuk bürosunda yer alan formların doldurma suretiyle yapılabileceğiniz gibi elektronik ortamdan da yapılabilirsiniz.
3-Yapacağınız başvuruda mutlaka ama mutlaka karşı tarafın iletişim bilgilerini biliyorsanız, bu bilgileri arabuluculuk bürosuna iletiniz. Eğer hiçbir şekilde dava açmak istediğiniz karşı tarafın iletişim bilgilerini bilmiyorsanız, burada artık arabulucu karşı tarafın iletişim bilgilerini araştıracaktır. Ancak sürecin daha hızlı yürümesi adına mutlaka karşı tarafın iletişim bilgilerine ulaşmaya özen göstermenizi ve arabulucuya bu iletişim bilgilerini vermenizi tavsiye ederiz.
4-Arabuluculuk bürosuna yaptığınız başvurunun akabinde büro, komisyon başkanlıklarına bildirilen listeden bir arabulucu görevlendirecektir. Ancak siz taraflar olarak söz konusu listeden başka bir arabulucunun arabuluculuk sürecinde görev almasını istiyorsanız, karşılıklı anlaştığınız ifadesinin yer aldığı ve imzalarınızın bulunduğu bir tutanakla bu durumu bildiriniz. Eğer istediğiniz arabulucu o listede yer alıyorsa artık talep ettiğiniz arabulucu sürecinizi yönetebilecektir.
5- Arabulucu bir sonraki aşamada taraflara her türlü iletişim vasıtasını kullanma yoluyla ulaşarak arabuluculuk süreci hakkında bilgilendirme yaparak tarafları ilk toplantıya davet edecektir. Şunu belirtelim ki eğer arabuluculuk aşamasına avukatınızla başvurmuşsanız avukatınız bulunsa dahi arabulucu, avukatların yanında toplantının asıl taraflarını da bilgilendirmek zorundadır. Bu aşamada arabulucu, asilleri ve vekillerini ilk oturuma/toplantıya davet edecektir.
6- Arabulucu, ilk oturum davetinde taraflarla iletişime geçerek toplantı tarihi ve yer belirlemesi konusunda fikir alışverişi yapacaktır. Eğer taraflarla yapılan görüşme sonucunda bir anlaşmaya varılmamış ise arabulucu, toplantı yer ve saatini kendisi tayin eder.
7-Arabuluculuk görüşmelerine taraflar bizzat, kanuni temsilcileri veya avukatları aracılığıyla katılabilir. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere arabulucu asilleri; arabuluculuğun esasları, süreci ve sonuçları hakkında aydınlatıp, arabuluculuk yoluyla uyuşmazlığın çözümünün ekonomik, sosyal ve psikolojik faydalarının olduğunu hatırlatarak onları bilgilendirir.
8- Yukarıdaki süreçler tamamlanarak karşı tarafın arabuluculuk başvurusu yaptığı bir toplantıya çağrıldınız diyelim. Bu toplantıda görevli olan arabulucunun yetkisiz olduğunu düşünüyorsanız, en geç ilk toplantıda yetkisiz olduğunu ispatlar nitelikte belgeleri sunarak arabulucunun yetkisine itiraz edebilirsiniz.
Böyle bir durumda arabulucu dosyayı derhal ilgili sulh hukuk mahkemesine göndermek üzere arabuluculuk bürosuna teslim eder. Yapmış olduğunuz yetki itirazı üzerine sulh hukuk mahkemesi herhangi bir harç almaksızın dosya üzerinden inceleme yapar ve hangi büronun yetkili olduğuna kesin olarak karar verir ve akabinde dosyayı yetkili arabuluculuk bürosuna gönderir.
Eğer yapılan yargılamada mahkeme, yetki itirazında bulunduğunuz arabulucunun yetkili olduğuna dair karar verirse, aynı arabulucu süreç için görevlendirilir ve süreler yeniden işlemeye başlar.
Bununla birlikte eğer yapılan yargılama sonucunda mahkeme, yetki itirazınızı kabul etmiş ve başka bir arabulucuyu görevlendirilmiş ise artık mahkeme kararının tarafınıza tebliğinden itibaren 1 hafta içerisinde yetkili büroya başvurabilirsiniz. Süre konusunda endişelenmeyin çünkü yetkisiz büroya başvurma tarihiniz, yetkili büroya başvurma tarihiniz olarak kabul edilecek ve hak kaybına uğramayacaksınız.
9-Tüm süreçleri eksiksiz bir şekilde tamamladınız. Artık burada arabulucu, görevlendirilme tarihinden itibaren arabuluculuk sürecini 3 hafta içerisinde sonlandırmalıdır. Eğer bu sürenin uzatılmasını gerektiren zorunlu bir durum varsa, arabulucu bu süreyi en fazla 1 hafta daha uzatabilecektir. Daha açık bir ifade ile arabuluculuk süreciniz, arabulucunun görevlendirilmesinden itibaren maksimum 4 hafta sürebilecektir.
10-Arabuluculuk görüşmesi yapılmış ve taraflar anlaşmaya varmışsa veya kısmen anlaşmışsa, süreç anlaşma son tutanağı düzenlenerek sonlandırılır. Arabuluculuk süreci sonunda tarafların anlaşması üzerine düzenlenen belgeye anlaşma belgesi adı verilmektedir. Bu anlaşma belgesinin bazı durumlarda icra edilebilmesi için icra edilebilirliğe ilişkin şerhin alınası zorunlu tutulmuştur. Bu şerh, taşınmazlarla ilgili bir anlaşma belgesi varsa taşınmazın bulunduğu yerden, diğer anlaşma belgeleri bakımından ise arabulucunun görev yaptığı yerdeki sulh hukuk mahkemesinden alınmaktadır. Bununla birlikte kanunlarda icra edilebilirlik şerhi alınmasının zorunlu kılınmadığı durumlarda taraflar ve avukatları ile arabulucunun, ticari uyuşmazlıklar bakımından ise avukatlar ile arabulucunun, birlikte imzaladıkları anlaşma belgesi, icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın ilam niteliğindeki belge vasfı taşımaktadır.
Ayrıca şunu belirtelim ki taraflar arabuluculuk sürecinde ileri sürülen taleplerden bir kısmı üzerinde anlaşmaya varmış ise, anlaşmaya varılan ve varılmayan tüm hususların son tutanakta belirtilmesi zorunludur.
11- Arabuluculuk görüşmeleri tamamlanmasına rağmen taraflar anlaşmaya varamamış ise bu durumda anlaşamama son tutanağı düzenlenerek süreç sonlandırılır.
12-Yukarıda tarafların katıldığı bir arabuluculuk sürecinden bahsettik. Elbetteki her zaman arabuluculuk süreci bu şekilde ilerlememekte ve taraflar toplantıya katılmamakta. Eğer arabulucu, taraflara ulaşamamış veya taraflara ulaşmasına rağmen taraflar toplantıya katılmamış ise, arabuluculuk faaliyeti sona erdirilir ve son tutanak (anlaşamama tutanağı) düzenlenir. Bu son tutanağın düzenlenmesiyle birlikte durum derhal arabuluculuk bürosuna bildirilir.
13-Siz o kadar arabuluculuk aşamasındaki görüşmelere katılmanıza rağmen karşı taraf mazeret sunmadan toplantılara katılmazsa bunun bir yaptırımı olmayacak mı? Elbetteki olacaktır. Şöyle ki;
Taraflardan biri geçerli bir mazeret sunmadan arabuluculuğun ilk toplantısına katılmaması sebebiyle arabuluculuk faaliyeti sona ermişse, toplantıya katılmayan taraf son tutanakta açıkça ifade edilir ve bu taraf açılan davada kısmen veya tamamen haklı çıksa dahi yargılama giderlerinin tamamından sorumlu tutulur. Ayrıca bu taraf lehine vekalet ücretine hükmedilemez.
Görüldüğü üzere arabuluculuğun ilk toplantısına mazeretsiz katılmamanız halinde oldukça ciddi bir yaptırımla karşı karşıya kalmaktasınız. Bununla birlikte eğer her iki taraf da ilk toplantıya katılmamış ve bu sebeple arabuluculuk süreci sona ermişse , açılacak davada yargılama giderleri her iki tarafın üzerine bırakılacaktır.
14- Geldik arabulucuya ödenecek ücrete. Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varmışsanız, arabulucuya ödeyeceğiniz ücret Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesinin ekinde yer alan ücret olacak olup, bu ücreti her iki taraf eşit olarak ödeyecektir.
Eğer arabuluculuk faaliyeti sonunda taraflara ulaşılamamış, taraflarla görüşme yapılamamış veya iki saatten az bir görüşme neticesinde taraflar anlaşamamış ise 2 saatlik ücret tutarı Adalet Bakanlığı bütçesinden ödenmektedir. Bununla birlikte 2 saatten fazla süren görüşme sonunda taraflar anlaşamamış ise, 2 saati aşan kısma ilişkin ücret, aksi kararlaştırılmamış ise taraflarca eşit olarak ödenecektir. Adalet Bakanlığı tarafından ödenen veya taraflarca karşılanmış olan arabuluculuk ücreti, yargılama gideri olarak kabul edilmektedir.
15-Bildiğiniz üzere davalar için zamanaşımı veya hak düşürücü süreler öngörülmüş. Arabuluculuk aşamasının sürelere etkisi nedir derseniz; arabuluculuk bürosuna başvurmanızdan itibaren son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar olan geçen sürelerde, zamanaşımı ve hak düşürücü süreler işlemeyecektir.
16-Bir diğer dikkat edilmesi gereken noktadan bahsetmemiz gerekirse; eğer kanunda uyuşmazlık yaşadığınız mevzu için tahkim veya başka bir alternatif çözüm yoluna başvurma zorunluluğu yüklenmiş veya uyuşmazlığa dair tahkim sözleşmesi yapmışsanız, artık burada dava şartı olan arabuluculuk hükümleri uygulanmayacaktır.